Leefstijl op Cuba deel 2: Interview Niubel Diaz Padilla

Een oude bekende: Dr Niubel Díaz Padilla is donorarts KNMG, oorspronkelijk afkomstig uit Havana (Cuba). Haar eerdere interview met Student en Leefstijl lees je hier; dit is een vervolg daarop! Haar werkweek bestaat uit werk bij Sanquin, waaronder ook onderzoek voor de donatierichtlijnen (naar veiligheid van donatie in verschillende situaties). Zij is tevens oprichter van CubaMedic, een organisatie die medische studiereizen voor artsen naar Cuba organiseert met een focus op preventie en gezondheid in context van de gemeenschap. Verder begeleidt zij studenten die voor een coschap naar Cuba gaan.

In het Cubaanse zorgsysteem speelt preventie een grote rol. Is dit altijd zo geweest? Zo nee, wanneer is dit geïmplementeerd?  

Wat heel belangrijk was voor de implementatie van een preventieve benadering, was een herorganisatie van de eerstelijnszorg: een van de belangrijkste prestaties van het Cubaanse gezondheidssysteem. Dit gebeurde in 1984 met de introductie van het programma huisarts-wijkverpleegkundige.  

Een vast duo van een huisarts met een wijkverpleegkundige werkt in een huisartspraktijk samen. Elke wijk heeft een aantal huisartsenpraktijken. Er zijn meer artsen per 10 000 inwoners in Cuba dan in Nederland (in Cuba 84,27 per 10 000 en in Nederland 38,36). Patiënten met zowel lichamelijke als psychische aandoeningen worden door de huisarts naar de polikliniek doorverwezen. Anders dan in Nederland, is de polikliniek in Cuba verbonden aan de wijk en niet aan het ziekenhuis. De polikliniek hoort dus bij de eerstelijnszorg. Ongeveer 20 huisartsenpraktijken samen liggen rondom één polikliniek waar behalve zorg ook aanvullend onderzoek (radiologie, ergotherapie, bloedonderzoek) wordt verricht.  Let wel: ze werken nog steeds zonder computers, dus met papieren dossiers!

Elke poli heeft een basiswerkgroep geleid door een ervaren huisarts en docent. De huisarts rapporteert rechtstreeks aan de directeur van de polikliniek en is lid van de raad van bestuur van de instelling. Andere specialisten zoals een internist, een gynaecoloog, een kinderarts, maar ook een psycholoog, een verpleegkundige, een tandarts, een statisticus, een specialist in hygiëne en epidemiologie en een maatschappelijk werker maken deel uit de groep. Er zijn zelfs vertegenwoordigers van niet-medische organisaties aan de polikliniek verbonden, zoals politieke en massaorganisaties, de afgevaardigden van het kiesdistrict en andere vertegenwoordigers van de lokale overheid.

Hoe is de geestelijke gezondheidszorg georganiseerd?

Het is sinds 1995 dat de psychiatrie ook onderdeel uitmaakt van de eerstelijnszorg, met een aanzienlijke decentralisatie van de GGZ uit de ziekenhuizen. Tegenwoordig vinden de meeste diensten van de GGZ plaats in de poliklinieken en in de Centro Comunitario de Salud Mental.  Dit resulteert in een daling van het aantal bedden in psychiatrische ziekenhuizen voor langdurige ziekenhuisopname van 17%.

De Centro Comunitario de Salud Mental liggen in de wijken en zijn de hoekstenen van de GGZ. Ze zijn een onderdeel van de eerste lijn. Er zijn momenteel 179 Community Mental Health Centers in het hele land.  In de centra werkt een team van experts: psychiaters, psychologen, verpleegkundigen, algemene artsen gespecialiseerd in sociale psychiatrie, specialisten in speciaal onderwijs, psycho-pedagogen, maatschappelijk werkers, ergotherapeuten en diagnostisch medewerkers. Ze houden zich niet alleen bezig met de zorg van psychische patiënten, maar ook met de revalidatie van patiënten met chronische psychische aandoeningen die ontslagen uit het ziekenhuis zijn met ook aandacht voor herstel en terugkeer naar de samenleving.

Er is ook groepstherapie begeleid door een psycholoog, waarbij groepen worden ingedeeld op cognitief niveau. Vanuit de eerste lijn wordt nauw samengewerkt met de tweede en derdelijnszorg.  Voor tweedelijnszorg zijn er 28 psychiatrische diensten in algemene en klinische chirurgische ziekenhuizen en 17 in kinderziekenhuizen, voor de zorg van complexe psychiatrische patiënten. Er zijn ook twee behandelingscentra voor verslaving voor adolescenten; een in Havana en de andere in Santiago de Cuba.

Natuurlijk ook deel van de GGZ is de zorg voor mensen met een verstandelijke beperking. In sommige gevallen verblijven ze in instellingen zoals het Psychopedagogisch Medisch Centrum  “La Castellana”.  Hier krijgen ze uitgebreide zorg om de ontwikkeling te bevorderen, met ook creatieve therapievormen. Psicoballet is hier een voorbeeld van: met danstherapie wordt de kwaliteit van leven met disability bevorderd, net als de participatie in de samenleving.

Wat mist Nederland nu nog dat onze zorg minder gericht is op preventie?

Het moet in de cultuur passen, want er is continuïteit nodig in dat soort zorg. Dat mist in Nederland. Je ziet soms wel kleine projecten, maar echt grote veranderingen moeten vanuit de overheid komen. Die zouden duidelijkere regels moeten stellen. Artsen, maar ook de overheid, zijn in Cuba opener tegen patiënten over leefstijl. Er wordt veel laagdrempeliger over gepraat, en de hiërarchie tussen arts en patiënt heeft Cuba minder. Verder hebben mensen in Cuba over het algemeen zelf meer kennis over medicijnen en ziekten, door programma’s op tv. Verder ligt groente in Cuba werkelijk overal, er is echt sprake van collectieve preventie.

Het verschil tussen Cuba en Nederland zit ook in de organisatie van de zorg. Zorg is gratis en werkt overal hetzelfde. De poliklinieken zijn vanuit alle richtingen makkelijk te bereiken. Verder wordt alles wat in Nederland door de GGD wordt gedaan, in Cuba door de huisarts gedaan. Die moet epidemiologische gegevens doorgeven aan de polikliniek, waardoor de poliklinieken precies weten wat er gebeurt in de wijk. Zo kunnen ze inzetten op preventie van juist die ziektes die van toepassing zijn.

Is er in het geneeskunde onderwijs dan ook meer aandacht voor leefstijl? Wat is de rol van studenten in die preventieve benadering in de zorg?

Vanaf het eerste jaar van de geneeskundeopleiding zijn de studenten al verbonden aan de wijk. Ze worden erop uit gestuurd om bloeddruk te gaan meten of met een patiënt te gaan praten, om patiëntcontact aan te leren. De lessen aan de geneeskundestudenten vinden ook vaak plaats in de polikliniek, dus gelijk in de praktijk. Studenten worden er ook op uit gestuurd om bij patiënten thuis te gaan kijken hoe ze leven.

Hoe was de CubaMedic studiereis?

Dat was een geweldig georganiseerde reis! Er waren 18 mensen mee, waaronder psychologen, verpleegkundigen, psychiaters en een antropoloog. De meeste deelnemers kwamen uit Nederland en Bonaire. Veel betrokken en bevlogen professoren vertelden over hun werk en lieten hun werkveld zien. We zijn op meerdere locaties geweest in en rondom Havana. Ik kreeg terug van de deelnemers dat ze het geweldig vonden om te mogen zien hoe de zorg op Cuba georganiseerd wordt, vooral die verbinding tussen de poliklinieken en huisarts en GGZ vonden zij leerzaam. Een patiënt wordt in Cuba echt helemaal nagekeken, fysiek en mentaal. Ze kijken naar de hele patiënt. In de reis hebben we een groepstherapie in het centrum voor mentale gezondheid voor jonge mensen bezocht, die gericht was op omgaan met geldzorgen. En we zijn naar een sessie van het psicoballet geweest: zie de foto hieronder! Zou je ook mee willen op de volgende studiereis? Deze zal in het thema staan van de GGZ, en vindt plaats van 6 tot/met 10 nov 2023.

Hieronder nog wat foto’s van de CubaMedic reis, onder andere van psicoballet in La Castellana!